Jakie są rodzaje wirusów komputerowych i jak się bronić?
Wirus komputerowy to złośliwy program zdolny do samoreplikacji i infekowania innych plików lub systemów. Podobnie jak wirusy biologiczne, infekuje on „organizm” komputera – przejmuje zasoby, zmienia pliki i może przechwytywać informacje. Po uruchomieniu wirus wykonuje zaprogramowane przez autora działania, które mogą być bardzo różnorodne: od wyświetlania niechcianych komunikatów, przez uszkadzanie plików czy uniemożliwianie uruchomienia systemu, aż po wykorzystanie komputera do zdalnych ataków.
Definicje wirusów komputerowych podkreślają, że infekcja następuje bez wiedzy użytkownika, a wirusy wykorzystują możliwość przesyłania swojego kodu do innych urządzeń. W uproszczeniu, wirus komputerowy to szkodliwy program, który atakuje system, powiela się i próbuje uzyskać nieautoryzowany dostęp do poufnych informacji. Taka definicja pomaga zrozumieć, że ochrona danych (zwłaszcza danych osobowych) oraz zgodność z przepisami (np. RODO czy NIS 2) są kluczowymi aspektami bezpieczeństwa informatycznego.
Podstawowe kategorie złośliwego oprogramowania: wirusy, robaki i trojan
W kontekście bezpieczeństwa mówi się o złośliwym oprogramowaniu (malware), wśród którego wirusy komputerowe są jedną z kategorii. Obok nich występują m.in. robaki (worms) i konie trojańskie (trojany). Wirusy wymagają zwykle akcji użytkownika, np. uruchomienia zainfekowanego pliku, by się rozprzestrzeniać – potrzebują tzw. nośnika (np. pliku, dokumentu) do replikacji. Robaki są bardziej samodzielne: mogą rozprzestrzeniać się automatycznie przez sieć, wykorzystując luki w oprogramowaniu, bez bezpośredniej ingerencji użytkownika. Natomiast koń trojański to podstępny program udający przydatne narzędzie: po uruchomieniu wykonuje ukryte działania, np. tworzy tylne furtki (backdoory), umożliwiające atakującemu zdalny dostęp do systemu. Choć trojan czy robak technicznie nie są wirusami, to w praktyce wszystkie te zagrożenia mogą działać razem – np. wirus może zainfekować system, a równocześnie aktywowany zostaje trojan umożliwiający szerszy atak. W praktyce trojany również mogą instalować dodatkowe moduły na naszych urządzeniach.
Podsumowując: wirus komputerowy potrzebuje “gospodarza” – pliku lub programu – aby działać i się rozmnażać, podczas gdy robak może atakować na własną rękę, a trojan maskuje się pod legalnym oprogramowaniem. Wymienione kategorie to tylko ogólne typy szkodliwego oprogramowania. Ważne, aby małe i średnie firmy, instytucje publiczne czy placówki medyczne rozumiały, że każdy typ malware niesie ze sobą zagrożenie dla informacji wrażliwych, w tym danych osobowych.
Rodzaje wirusów według sposobu działania i miejsca infekcji
Wirusy komputerowe mogą być różnie zaprojektowane i działać w odmienny sposób. Biorąc pod uwagę miejsce infekcji, wyróżniamy m.in.:
- Wirusy plikowe – infekują pliki wykonywalne (np. .exe, .dll). Po uruchomieniu takiego pliku wirus potrafi się rozwinąć w całym systemie, nadpisując lub dołączając swój kod do innych programów. W efekcie może uszkodzić dane lub doprowadzić do utraty kontroli nad systemem, znacząco obniżając wydajność komputera.
- Wirusy skryptowe – to fragmenty kodu pisane w językach skryptowych (np. JavaScript, VBScript, Python). Mogą być częścią złośliwych stron internetowych lub załączników e-mail. Wykorzystują mechanizmy interpretacji w przeglądarce lub systemie operacyjnym, by wykonywać szkodliwe operacje w tle. Na przykład otwarcie załącznika tekstowego zawierającego skrypt może wywołać infekcję.
Z kolei w klasyfikacji uwzględniającej technikę infekcji wyróżnia się m.in.: wirusy gnieżdżące się, które całkowicie zastępują oryginalne pliki swoim kodem; wirusy pasożytnicze, dołączające swój kod do istniejących programów (przy zachowaniu ich funkcji); wirusy towarzyszące, tworzące duplikaty złośliwych plików uruchamianych zamiast oryginalnych; wirusy wieloczęściowe (multipartite), atakujące różne elementy systemu jednocześnie; oraz makrowirusy, które wykorzystują języki makr w dokumentach biurowych (np. w MS Word czy Excel) do przenoszenia złośliwego kodu. Każdy z tych typów wirusów wymaga nieco innych środków wykrywania i zwalczania, dlatego w profesjonalnej analizie zagrożeń warto uwzględnić wszystkie te formy.
Zagrożenia wynikające z infekcji wirusa komputerowego
Infekcja wirusem może mieć poważne konsekwencje dla każdej organizacji, zwłaszcza gdy w grę wchodzi ochrona danych, w tym danych osobowych klientów czy pacjentów. Najczęściej wirus powoduje m.in.:
- Zakłócenie działania systemu – wirus może nadmiernie obciążyć komputer, spowolnić pracę aplikacji lub je zablokować, co prowadzi do przestojów w działalności. W przypadku systemów produkcyjnych i systemów OT zakłócenie może oznaczać przestój linii produkcyjnej lub awarię fizycznych urządzeń.
- Uszkodzenie lub utrata danych – wirus potrafi modyfikować pliki, usuwać dane albo je zaszyfrować. Takie działania zagrażają integralności informacji – cele biznesowe i operacyjne mogą zostać poważnie utrudnione, a przywrócenie stanu sprzed ataku może wymagać czasu lub nawet okazać się niemożliwe, jeśli nie ma aktualnych kopii zapasowych.
- Nieautoryzowany dostęp do informacji – niektóre wirusy wykradają poufne dane lub rejestrują aktywność użytkowników (keyloggery). Mogą przekazywać je do atakującego, co grozi ujawnieniem wrażliwych informacji. W kontekście RODO taki incydent może skutkować poważnymi sankcjami prawnymi, ponieważ nieuprawniony dostęp do danych osobowych może być poważnym naruszeniem przepisów o ochronie danych.
- Rozprzestrzenianie się zagrożenia – wirusy często infekują kolejne komputery w sieci firmowej. Bez odpowiednich zabezpieczeń może dojść do sytuacji, w której jeden zawirusowany komputer w biurze zakaża pozostałe, rozsyłając złośliwe łącza e-mailem lub atakując współdzielone zasoby. W efekcie incydent może przyjąć skalę zagrażającą całej organizacji.
- Ryzyko utraty reputacji i konsekwencje prawne – wyciek danych klientów czy przerwany proces produkcyjny mogą negatywnie wpłynąć na wiarygodność firmy. Przedsiębiorstwo powinno pamiętać, że incydent informatyczny może wymagać zgłoszenia odpowiednim organom (np.UODO) i wiązać się z karami finansowymi oraz spadkiem zaufania klientów.
Jak sprawdzić, czy komputer jest zainfekowany wirusem?
Do wykrycia wirusa na komputerze najlepiej zastosować kilka metod jednocześnie. Podstawowym sposobem jest uruchomienie pełnego skanowania programem antywirusowym . Współczesne programy potrafią wykrywać zarówno znane zagrożenia, jak i podejrzane zachowania procesów. Jeśli system szybko reaguje, spowalnia się lub zachowuje niestabilnie, warto również sprawdzić dzienniki systemowe pod kątem nietypowej aktywności.
Typowe objawy infekcji wirusem mogą być następujące: komputer nagle działa znacznie wolniej niż zwykle; pojawiają się nieoczekiwane komunikaty lub okna dialogowe; zmieniają się ustawienia systemowe (np. domyślna wyszukiwarka w przeglądarce); pojawiają się nowe, nieznane aplikacje lub rozszerzenia. Użytkownik może też zobaczyć nietypową aktywność w sieci (np. wzrost ruchu wychodzącego, blokady portów czy próby połączeń do podejrzanych serwerów).
Warto pamiętać, iż niekiedy wirus działa całkowicie bezobjawowo, dlatego brak symptomów nie oznacza braku infekcji.
Praktyczne kroki kontroli stanu komputera:
- Skanowanie antywirusowe – włącz pełne skanowanie systemu za pomocą aktualnego oprogramowania antywirusowego. Jest to standard wykrywania wirusów. Należy również rozważyć wdrożenie mechanizmów ochrony proaktywnej (EDR/XDR, sandboxing).
- Aktualizacja systemu i oprogramowania – upewnij się, że system operacyjny i aplikacje mają najnowsze poprawki bezpieczeństwa. Często wirus wykorzystuje znane luki, więc aktualizacja eliminuje wiele możliwości ataku.
- Monitoring zasobów – sprawdź Menedżera zadań , czy jakieś procesy zużywają nietypowo dużo CPU, pamięci lub dysku. Nieznane procesy można zweryfikować online.
- Weryfikacja przeglądarek – wirusy często instalują złośliwe rozszerzenia. Przejdź do ustawień przeglądarki, usuń podejrzane dodatki i upewnij się, że strona startowa lub domyślne wyszukiwarki nie zostały zmienione.
- Kopie zapasowe – mając podejrzenie infekcji, sprawdź ostatnie kopie bezpieczeństwa danych. W razie potwierdzenia infekcji umożliwi to szybkie przywrócenie stanu sprzed ataku bez płacenia okupu czy reintegracji danych z uszkodzonych plików.
Warto zaznaczyć, że nie należy odkładać działań na później. Szybkie reagowanie ogranicza skutki infekcji. Jeśli sama organizacja nie jest w stanie usunąć wirusa, zawsze można zwrócić się po pomoc do specjalistów ds. bezpieczeństwa.
Szkolenia
Polecamy
Kontakt
DIRECTION A. Strycharz, P. Strycharz Sp. z o.o.
Gajnik 16 B, 57-530 Międzylesie
tel. +48 697 888 954 / +48 693 168 756
e-mail: [email protected]